Afgelopen zaterdagavond, 24 januari 2021, werd tijdelijk een avondklok ingevoerd ter voorkoming van een verdere verspreiding van (de Britse mutant van) het coronavirus. Diezelfde avond vonden in Urk de eerste avondklokrellen plaats, waarna op zondag groepen mensen zich verzamelden in Amsterdam en Eindhoven om daar tegen de avondklok en de andere coronamaatrdegelen te demonstreren. En om te rellen. Al snel werd avondklokrellen op Twitter getipt als kandidaat voor het Woord van het Jaar.

Het is te hopen dat die rellen snel weer tot het verleden behoren, maar mocht het woord beklijven, dan. moeten we natuurlijk vastleggen wanneer het woord is ontstaan. Dat blijkt te zijn voordat de eerste avondklokrel (die in Urk) plaatsvond, namelijk op vrijdag 23 januari gebruikten twee personen het woord al in een tweet:

Dat zie je vaker: dat het woord er is voordat de gebeurtenis zich voordoet die erdoor wordt aangeduid.

Avondklokrellen is op zichzelf een doorzichtige samenstelling en om die reden als taalvorm niet zo interessant. Bovendien zullen we de komende tijd wel vaker nieuwe samenstellingen met rel of rellen zien ontstaan. Toch moeten we het opmerken en wellicht in historisch perspectief plaatsen. Misschien past het woord namelijk ooit nog eens in lijstje met historische Nederlandse oproeren, opstanden, rellen en revoluties die in de Dikke Van Dale staan.

Aansprekersoproer door aan­spre­kers ont­ke­tend op­roer (Am­ster­dam, 1696) n.a.v. de ge­meen­te­lij­ke ver­or­de­ning dat voort­aan al­leen door de ge­meen­te mocht wor­den be­gra­ven (te­gen een la­ger ta­rief)

Aardappeloproer op­roer van de Am­ster­dam­se be­vol­king in 1917 van­we­ge de voed­sel­schaars­te als ge­volg van de Eer­ste We­reld­oor­log

Biddersoproer Aansprekersoproer

Bijltjesoproer op­roer van Am­ster­dam­se scheeps­tim­mer­lie­den in 1787

Jordaanoproer on­ge­re­geld­he­den die uit­bra­ken in 1934 na­dat de re­ge­ring had be­slo­ten de ‘steun’ met 10% te ver­la­gen

Pachtersoproer volks­op­stand in 1748 te­gen de pach­ters (4) van de be­las­tin­gen

Palingoproer op­roer in Am­ster­dam in ju­li 1886, n.a.v. het ver­bod van pa­ling­trek­ken

Afgaande op dit lijstje passen de avondklokrellen hier beter tussen als we die rellen gaan aanduiden als Avondklokoproer. Met een hoofdletter dus.

Definitie

avondklokrellen (meervoud) rellen in diverse Nederlandse steden naar aanleiding van de invoering van een tijdelijke avondklok als maatregel om de verspreiding van corona in te dammen

Het bericht avondklokrellen verscheen eerst op Taalbank.

Je zou het de boaïsering van de samenleving kunnen noemen: op haast elk maatschappelijk terrein verschijnen er boa’s die taken vervullen die voorheen tot het functieprofiel van oom agent werden gerekend. Zo hebben we al parkeerboa’s, afvalboa’s, winkelboa’s, bosboa’s, waterboa’s, straatboa’s en – krap een jaar geleden – coronaboa’s gesignaleerd. Althans in onze taal.

Een bijzondere boa is de twitterboa. Het woord is bepaald niet nieuw – de eerste vindplaats dateert uit 2015 – maar het gebruik ervan neemt de laatste maanden toe.

Twitterboa is gelukkig nog geen officiële functie, maar vooralsnog een spotnaam voor iemand die op Twitter zich inzet voor het behoud (of het herstel) van fatsoensnormen, door anderen erop te wijzen dat hun tweets in enig opzicht over de schreef gaan.

Toen er nog geen boa’s bestonden, zou je zo iemand naar analogie van woorden als fatsoens– en moraalridder misschien een twitterridder hebben genoemd. Of vroeger? Ook nu wordt zo iemand die vrijwillig als een soort censor op Twitter optreedt weleens als twitterridder aangeduid.

Vooralsnog is twitterboa een tamelijk onschuldige vrijwilligersfunctie. Pas als er van overheidswege (of op last van Twitter zelf) twitterboa’s actief worden in het socialemediadomein, moeten we ons misschien zorgen gaan maken over de ‘vrijheid van informatie’.

Definitie

twitterboa (de, -‘s) twitteraar die medetwitteraars aanspreekt op de juistheid van de inhoud van hun berichten (of de toon waarop die zijn geschreven) en zich zo inzet voor het behoud (of het herstel) van fatsoensnormen op Twitter, synoniem twitterridder

Het bericht twitterboa verscheen eerst op Taalbank.